به نقل از «مهر»

«ناسیونالیسم» داوری اردکانی منتشر می‌شود/تفاوت ملت، ملیت و مردم

تاریخ انتشار: ۱۰ خرداد ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۸۱۲۰۸۹۲

به گزارش خبرنگار مهر، سالها پیش از رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم دو کتاب با عناوین «ناسیونالیسم، استقلال و حاکمیت ملی» و «ناسیونالیسم و انقلاب» منتشر شد. به تازگی قرار شده که این دوکتاب با یکدیگر ادغام و در قالب یک کتاب با عنوان «ناسیونالیسم» تجدید چاپ و توسط انتشارات نقد فرهنگ منتشر شود.

متنی که در ادامه می‌خوانید، بخشی از مقدمه این کتاب به قلم داوری اردکانی است که قرار است به زودی روانه بازار نشر شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مطلبی که در آغاز یک کتاب و مخصوصاً به مناسبت تجدید چاپ درج می شود قاعدتاً باید راجع به کتاب باشد. پس می بایست این مقدمه را درباره کتاب ناسیونالیسم و مضامین آن می نوشتم. اما چنانکه در صدر مقال گفته شد چون قرار است مجموعه کتاب ها با ویرایشی جدید چاپ شود فکر کردم در مقدمه اولین آنها گزارش مختصری از کاروبار خود به عنوان مقدمه کلی برای همه کتاب ها بنویسم و در آن اندکی از حسب حال خود نیز بازگویم. پس آنچه خواندید و می خوانید مقدمه ای برای همه نوشته های من است که چون تجدید چاپ آنها با ویرایش جدید مدتی طول می کشد و نمی توانم برای همه آنها مقدمه بنویسم این یادداشت مقدمه مجموع نوشته هاست. اکنون چند کلمه هم درباره کتاب ناسیونالیسم می گویم. قبل از هر چیز بگویم اگر کتاب را اکنون می نوشتم بسیاری از مطالب آن صورت دیگر پیدا می کرد. مع هذا به جهاتی که ذکرش را لازم نمی دانم یک کلمه آن را تغییر نمی دهم. چنانکه به مناسبتی در همین مقدمه گفته ام این کتاب به دوره دوم زندگی دانشگاهی من تعلق دارد. در آن دوران جلوگیری از دخالت احساسات سیاسی در مسایل علمی و به خصوص در مباحث تاریخی بسیار دشوار بود و طبیعی است که وقتی مطلبی به صورت سخنرانی ایراد می شود دخالت احساسات بیشتر باشد.

مطالب دو کتاب ناسیونالیسم و انقلاب و ناسیونالیسم، استقلال و حاکمیت ملی، تحقیقی درباره پدید آمدن و قوام ملت و شرح و بیان ناسیونالیسم و سیر آن مخصوصاً در کشور ماست. کتابها گرچه لحن سیاسی دارند به قصد موضعگیری سیاسی نوشته نشده اند. وقتی وضع کنونی تفکر در ایران را می نوشتم می خواستم فصلی در سیاست به آن بیفزایم و در آن از نهضت مشروطیت و قوام ملت که مسیرش ناهموار و پر از موانع بود، چیزی بنویسم. آما به جهاتی از آن صرف نظر کردم. البته در آن کتاب لااقل در دو موضع اشاره کرده‌ام که ملت و ملیت یک امر تاریخی است و آن را با معنی مردم اشتباه نباید کرد. یکبار دیگر بگویم که متاسفانه بزرگانی مانند لئو اشتراوس نیز در مواردی لفظ nation را به جای مردم آورده [۱] و کارل پوپر افلاطون را ملامت کرده است که در اندیشه اش ریشه های «ملیت گرایی» وجود دارد و من که در آثار افلاطون چنین ریشه هایی نیافتم پرسیده ام کاش می گفت که این ریشه ها را کجا دیده است.

مطلب مهم درباب ناسیونالیسم به حاکمیت ملی باز می گردد. ملت اگر وجود دارد حاکمیت می خواهد و قانون وضع می کند. مردم از زمان های دور و دراز بوده اند اما تا دو قرن پیش ملت به معنی جدید وجود نداشته است و مردمی که برای خود حق حاکمیت و قانونگذاری قایل باشند هنوز به وجود نیامده بودند. معنی جمله این نیست که ادمی تا ۲۰۰ سال پیش قانون وضع نمی کرده و نمی توانسته است قانون وضع کند. بلکه مراد این است که وقتی مردم به ملت تبدیل می شوند خود را دیگر نه رعیت بلکه شریک در اداره کشور می دانند. در اینکه قبل از پیدایش ملت انبیا و حکیمان و دانایان آورندگان و تدوین کنندگان قانون بوده اند کسی تردید نمی کند. در مدینه های یونانی و در مصر و چین و ایران و هند دانایان قانونگذار کم نبودند. کافی است به کتاب اصول حکومت آتن ارسطو مراجعه کنیم تا نام عده ای از آن بسیار را بدانیم. یکی از جهات توجه من به ملت و میل به فهم و درک آن این بود که می دیدم حتی دانشمندان با مسامحه ملت را با مردم اشتباه می کنند و به تفاوت این دو مفهوم چندان اهمیت نمی دهند. پس در صدد برآمدم تغییر معنی ملت در زبان خودمان را دریابم و اگر می توانم آن را توضیح دهم. اما این توضیح موجب سوء تفاهم شده و این گمان عجیب را به وجود آورده است که من از مفهوم قدیم ملت دفاع کرده ام. شاید این توهم و اشتباه از آنجا پدید آمده باشد که کوشیده ام قرابتی میان معنی قدیم و جدید ملت بیابم و وجهی برای ترجمه لفظ ناسیون به ملت پیدا کنم.

این ترجمه باید در حدود ۳۰ سال قبل از مشروطیت صورت گرفته باشد. چنانکه در آثار میرزا ملکم خان و میرزا آقاخان نوری و پیش از آنها در نوشته های میرزا فتحعلی آخوندزاده تعبیر ملت به معنای جدید و سیاسی آن آمده است. حدس من این است که هرکس اولین بار لفظ ملت به معنی جدید را جعل کرده نظر به آثار فارابی و ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی داشته است، زیرا اینها بودند که ملت را با فلسفه و سیاست مدنی در تناسب می دیده و احیاناً آنها را یکی می دانستند. وقتی در فلسفه فارابی ملت با فلسفه یعنی با آرا اهل مدینه فاضله یکی می شود بی وجه نیست که یک مترجم فاضل به مردم به عنوان منشا قانون نام ملت بدهد. پس ملت صرف مجموعه مردمان نیست بلکه مردمی نام و عنوان ملت می گیرند که به وحدت خود در یک کشور خودآگاهی داشته باشند و بخواهند قانونگذار خویش باشند. مردم وقتی ملت می شوند که خود را متعلق به یک سرزمین بدانند و دارای حقوق خاص و حکومت قانون باشند. به بیان دیگر ملت و ملیت از حاکمیت ملی جدا نمی شوند. ظاهراً علاوه بر این موارد سوء تفاهم های دیگری هم پیش آمده است.

مثلاً وقتی گفته ام آشنایی با اندیشه ملت و ملیتی که در اروپا به وجود آمد در پیدایش قوام ملت ایران کم و بیش دخیل بوده است نخواستم ناسیونالیسم را بر ملت مقدم بدارم. بلکه اشاره ام به آشنایی ایرانیان با فکر و اندیشه سیاسی جدید در دهه های قبل از مشروطیت و تأثیر آن در تحولات سیاسی و فرهنگی کشور بوده است. احساس ملیت را هم با ناسیونالیسم اشتباه نباید کرد، زیرا این احساس وجهی از خودآگاهی است که در میان اقوام نزدیک و خویشاوند و ساکن یک سرزمین و احیاناً متکلم به یک زبان پدید می آید. البته قوام ملت در همه جا به یک صورت نیست و مخصوصاً به شان و قوامی که کشور در سیر تجدد دارد و دخالتی که مردم در اداره امور کشور می کنند بستگی دارد. ممکن است بگویند که در زمان ما دخالت مردم در امور کشور به تدریج کم و کمتر شده است. این از آن روست که در جهان توسعه نیافته استبداد مانع بسط قدرت ملی شده و در جهان توسعه یافته نیز حکومت و تدبیر به تدریج از هم دور افتاده اند، زیرا حکومت ها همه به نحوی کم و بیش یکسان تدبیر امور را به دست تکنیک سپرده و از حکومت تکنیک پیروی می کنند. این واگذاری قهرا دخالت ملت را هم کم و کمتر می کند. هرچند که آن را از میان نمی برد. چنانکه گاهی در توسعه یافته ترین کشورها نیز نشانه هایی از احساس غربت ملی پیدا میشود.

در ابتدا که مطالب این کتاب صورت سخنرانی داشت و در آن ناسیونالیسم جدایی خواه و به طور کلی جدایی طلبی، بی وجه و بی ثمر خوانده می شد، این گمان پدید آمد که سخنرانی ها به قصد رد ناسیونالیسم ایراد شده است و حال آنکه نظر گوینده سخن بیان چگونگی پدید آمدن ملت و اندیشه ملیت بود. البته بعضی از جدایی طلبی ها که با شعار ناسیونالیسم توجیه می شد مورد چون و چرا قرار می گرفت. اما ناسیونالیسم استقلال طلب، جای خود را داشت، هرچند که این ناسیونالیسم هم در راه خود چندان موفقیتی به دست نیاورده بود. در مورد ایران، بیشتر نظر به نسبت پدید آمدن ملت و نهضت مشروطه بود که این مطلب به اجمال در دو سه فصل آخر کتاب آمده است. در این نوشته حتی حادثه بزرگ ملی شدن نفت هم مورد بحث قرار نگرفته است. در بعضی فصول کتاب، احساسات ظهور بیشتر دارد و اگر مطالب آنها را اکنون می نوشتم نه فقط لحن نوشته بلکه اجمال ها و تفصیل ها و تاکیدها و ارزش گذاری ها، وضع و صورت دیگر پیدا می کرد. ما غالباً در ارزیابی امور، آنها را با ایده آل و کمال مطلوب می سنجیم و در این صورت پیداست که قدر چیزهای موجود کاهش می یابد. درآن زمان، من همه سیاست ها را با یک سیاست فاضله قیاس می کردم و طبیعی بود که سیاست های موجود در نظرم بزرگ نیاید. اما وقتی چنین میزانی در کار نباشد با صرافت طبع بیشتری می توان درباره چیزها حکم کرد.

در طی سی و چند سالی که از چاپ و انتشار این کتاب می گذرد، کسانی بدون اینکه به کلیت مطالب آن توجه کنند بعضی عبارات آن را فهمیده و نفهمیده و گاهی به صورت تحریف شده نقل کرده و آن را مایه نزاع های شبه علمی کرده اند. در تاریخ معاصر ما اختلاف نظر ها و تفاوت در تلقی ها و دیدگاه های نظری کم نبوده است و چه بسا نویسندگان و صاحبان علایق سیاسی خاص، مخالفان خود را با تعریض نفی کرده اند. من هم از میرزا آقاخان کرمانی، تقی زاده، فروغی و محمد قزوینی و مخصوصاً آخوندزاده در مواردی نام برده ام و اگر این نام بردن در جایی با تعریض بوده است، خود را از این بابت ملامت می کنم. ولی در زمان ما متاسفانه قضیه صورت دیگری پیدا کرده است و ظاهراً بعضی کسان دوست می دارند و عادت کرده اند که به نام نقد آرا، زبان به بدگویی نویسندگان بگشایند و حتی از گفتن سخن زشت پروا نداشته باشند. من اکنون قصد پاسخگویی به کسانی که سخن مرا از متن بیرون آورده و آن را تحریف کرده و به هیاهو درباره آن پرداخته اند ندارم. اما می دانم و همه کس هم می داند که جعل سخن و تحقیر و توهین به نویسندگان طریق اهل علم و فضل و فضیلت و نجابت نیست و حیف است که اگر کسانی می توانند فاضل و دانشمند باشند کارشان این شده باشد که پیوسته به قول سعدی «در پوستین خلق افتند». از آنجا که من هم تاکنون از طعن و لعن و توهین مروّجان و آموزگاران اخلاق از طریق ناسزاگویی و بهتان، در امان نبوده‌ام با کمال خضوع می‌گویم که دیگر بنیّه و تاب و طاقت جدال و نزاع ندارم و نه فقط با کسی وارد نزاع نمی‌شوم حتی سخن سیاسی هم نمی‌گویم که مبادا دستاویز هیاهوی کسانی شود که منتظر و آماده روشن کردن آتش نزاعند. کاشکی در زندگی به اندرزهای غیر مستقیم و مؤدبانه دوست و همکار فرزانه‌ام دکتر محسن جهانگیری گوش کرده بودم ولی چه می‌شود که هر کس طبعی دارد و به مقتضای عادات و اعتقادات و طبع خود راهی را در زندگی برمی‌گزیند. من هم راه خود رفته‌ام و از این بابت پشیمان نیستم زیرا هر چه کرده‌ام از روی تعلق‌خاطر و با حسن نیت بوده است. اهل بهتان و توهین و تحریف هم به حکم طبع خود عمل می‌کنند و متأسفانه این طبع نمی‌گذارد دریابند که عاقبت رسم و رویه‌شان چیزی جز خسران نخواهد بود.

[۱] - شاید وجهش این باشد که آلمانیها در مفهوم ملت بیشتر به شأن فرهنگی آن اعتنا دارند.

کد خبر 4937744 سارا فرجی

منبع: مهر

کلیدواژه: رضا داوری اردکانی تجدید چاپ ناسیونالیسم ویروس کرونا ماه رمضان ۹۹ روز قدس معرفی کتاب کنفرانس بین المللی فلسطین برنامه تلویزیونی سوره قرآن معرفی نشریات فلسفه روز جهانی قدس دعا و نیایش نشست علمی عید سعید فطر حاکمیت ملی جدید چاپ قوام ملت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۱۲۰۸۹۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

به همت پژوهش سرای برهان کتاب «عشق برتر» منتشر شد

عشق به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام از جمله شاخص های مهم شیعه گری است که در ایران اسلامی همواره ساری و جاری بوده است. به همین منظور اساتید و علمای بزرگ در حوزه های مختلف علوم عقلی و نقلی سعی داشته‌اند این محبت و عشق خود به معصومین علیهم السلام  را ابراز کرده و به ساحت ایشان ادای احترام کنند.

استاد فاطمه اعتمادی رحمة الله علیها از جمله اساتید فقید حوزه بود که سالها عمر با برکت خود را صرف بیان فضائل و بیانات آن مواضع رسالت و خزائن علوم نمود.

در کتاب عشق برتر، با تلاش جمعی از پژوهشگران مدرسه علمیه فاطمةالزهرا سلام‌الله‌علیها توس (پژوهش سرای برهان) سعی شده است بخشی از بیانات آن عالمه فاضله را که با موضوع محبت و ولایت اهل بیت علیهم السلام ایراد شده است جمع آوری کرده و بدین وسیله گامی در جهت انتقال این مفاهیم ارزشمند به نسل‌های آینده برداشته شود.